نویسندگان
1 دانشگده علوم ارتباطات علامه
2 جامعه شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
3 دانشکده مدیریت دانشگاه تهران
چکیده
هر کاربر ایرانی طی شبانهروز زمان زیادی را در شبکههای مجازی میگذراند. برای کاربران این شبکهها، شبهجامعه یا جامعۀ مجازی جایگزین جامعۀ واقعی میشود و بازتولید فرهنگ روزمرۀ جهان واقعی در فضای مجازی متبلور شده است. این فرهنگ مجازی، در برابر فرهنگ رسمی قراردارد که عرصۀ وسیعی از اطلاعات و کردهای معنایی را ایجاد میکند. این کنشگران انگیزهها، نیازها، تشخیصها، کمبودها، محدودیتها، تقاضاها و تحمیلهای سازمان اجتماعی خاص خود را دارند که در شبکههای مجازی، همراه آنهاست. این تحقیق در صدد شناسایی علل گرایش کاربران ایرانی به شبکههای مجازی است.
روش تحقیق از نوع کیفی و با استفاده از تحلیل مضمون انجام شده است. برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانهای و مصاحبه استفاده شد. جامعۀ آماری شامل اساتید، صاحبنظران و خبرگان علوم ارتباطات، فنآوری اطلاعات، علوم اجتماعی، روانشناسی اجتماعی، علوم سیاسی، مطالعات فرهنگی و مردمشناسی و همچنین، کاربران فعال (مدیران گروهها، کانالها یا صفحات پربازدید در تلگرام، اینستاگرام، توییتر، فیسبوک و غیره) است. 25 نفر برای نمونه انتخاب شدند و مصاحبه از ایشان صورت گرفت. برای انتخاب مصاحبهشوندگان، ابتدا از روش نمونهگیری هدفمند یا قضاوتی و سپس از روش نمونهگیری گلولهبرفی استفاده شد. ساخت مدل نهایی شبکه مضامین با نرمافزار MAXQDA انجام گرفت.
نتایج حاصل از یافتههای تحقیق در خصوص علل گرایش کاربران به شبکههای مجازی در 10 مضمون اصلی؛ جذابیت، تازگی و نوآوری، خودشیفتگی و نمایش خود، هویتهای مجازی چندگانه، رفع نیازهای متنوع، رفع خلأهای ارتباطی و اطلاعاتی، رفع محرومیت و محدودیت، ارتباط شبکهای و تعاملی، ارتقاء آگاهی اجتماعی، مشارکت شهروندی و توانمندی اقتصادی طبقهبندی شده است.
کلیدواژهها
1) ابراهیمیفر، طاهره، یعقوبیفر، حامد، (1393)، تأثیر شبکههای اجتماعی بر افکار عمومی؛ بررسی موردی انتخابات ریاست جمهوری سال 1388، فصلنامه علمی-تخصصی دانش انتظامی پلیس پایتخت، سال هفتم، ش 1.
2) ابویی اردکان، محمد، لبافی، سمیه، آذرپور، سمانه و جلالپور، مهدیه (1393)، شناسایی عوامل حیاتی موفقیت تفکر راهبردی در دیدگاه مدیران سازمانهای فرهنگی شهر اصفهان؛ پژوهشنامه مدیریت اجرایی، سال ششم، ش یازدهم، 34-13.
3) ایمان، محمدتقی و مرادی، گلمراد (1390)، روششناسی نظریه اجتماعی گافمن، نشریه زن و جامعه (جامعهشناسی زنان)، تابستان، دوره2، شماره 2، 77-59.
4) بختیاری، آمنه، (1391)، بررسی هنجارهای اخلاقی در فضای مجازی (اینترنت)، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات رسانهای، دوره 7، شماره 4(پیاپی 19).
5) پاستر، مارک، (1378)، عصر دوم رسانهها، ترجمه غلامحسین صالحیار، نشر ایران.
6) توانا، محمدعلی، هاشمی اصل، سید عبدالله، (1393)، تأثیر فضای مجازی بر سرگشتگی (بحران) هویتی و فرهنگی، فصلنامه علمی تخصصی پژوهشهای سیاسی، سال چهارم، شماره 9.
7) حافظنژاد، یحیی، (1389)، تاثیر عوامل اجتماعی-اقتصادی-فرهنگی بر میزان گرایش به استفاده از اینترنت در بین دانشآموزان (مورد مطالعه دانش آموزان دبیرستانی شهرستان آبدانان)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر.
8) خانیکی، هادی و بابایی، محمود (1390)، فضای سایبر و شبکههای اجتماعی: مفهوم و کارکردها، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات جامعه اطلاعاتی، دوره اول، شماره1، پاییز و زمستان، 96-71.
9) خدایاری، کلثوم، دانشور حسینی، فاطمه و سعیدی، حمیده (1393)، «میزان و نوع استفاده از شبکههای اجتماعی مجازی (مطالعه موردی: دانشجویان دانشگاه آزاد مشهد)»، فصلنامه پژوهشهای ارتباطی، سال بیست و یکم، شماره 1(پیاپی77)، بهار، 192-167.
10) راودراد، اعظم، گیشنیزجانی، گلنار، (1396)، گونه،شناسی الگوهای بازنمایی بدن رسانهای کاربران ایرانی شبکه اجتماعی اینستاگرام، فصلنامه مطالعات رسانههای نوین، سال سوم، شماره 1، 259- 304.
11) سادوک، بنیامین جیمز، سادوک، ویرجینیا آلکوت، (1388)، خلاصه روانپزشکی: علوم رفتاری – روانپزشکی بالینی، ترجمه نصرتالله پور افکاری، تهران. آیندهسازان، شهرآب
12) عباسی، بدری، قلیپور، آرین، دلاور، علی و جعفری، پریوش (1388)، تحقیق کیفی پیرامون تأثیر رویکرد تجاریسازی بر ارزشهای سنتی دانشگاه، فصلنامه علمی-پژوهشی سیاست علم و فناوری، سال 2، ش 2، 76-63.
13) فرزانه، سیفالله، فلاحتی شهاب الدینی، راضیه، (1394)، بررسی عوامل اجتماعی موثر بر گرایش به شبکههای اجتماعی مجازی (مورد مطالعه: دانش آموزان دختر متوسطه دوره دوم شهر بابل)، دو فصلنامه مشارکت و توسعه اجتماعی، سال اول، شماره یک، 22-1
14) کار، نیکلاس (1392)، اینترنت با مغز ما چه میکند؟، ترجمه محمود حبیبی، تهران: نشر گمان.
15) کاستلز، مانوئل، (1380)، عصر اطلاعات، اقتصاد، جامعه و فرهنگ (ظهور جامعه شبکهای)، ترجمه احمد علیقلیان و افشین خاکباز، تهران: انتشارات طرح نو.
16) محمدپور، احمد (1392)، روش تحقیق کیفی ضد روش2: مراحل و رویههای عملی در روششناسی کیفی، تهران: جامعهشناسان.
17) مرادی، مرتضی (1393)، گذر پارادایمی از پژوهشهای کمی به پژوهشهای کیفی در علوم انسانی، مجله رهیافت، ش 57.
18) مزینانی، ربابه، (1389)، ملانی کلاین نظریهپرداز روابط با ابژه، تهران. انتشارات دانژه
19) مککوایل، دنیس، (1387)، مخاطبشناسی، ترجمه مهدی منتظرقائم، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانهها.
20) مهدوی، مجتبی، (1392)، فضای سایبری بهمثابه حوزه قدرت، ماهنامه اندیشه پویا، پاییز.
21) نیکنیا، معصومه (1394)، جامعه شبکهای: بنیادها و کارکردها، فصلنامه نقد کتاب، اطلاعرسانی و ارتباطات، سال دوم، شماره5، بهار، 249-237.
22) هرمز، مهرداد، (1388)، مقدمهای بر نظریات و مفاهیم ارتباط جمعی، تهران: انتشارات فاران.
23) Al-Ghafri, Rahma K, Al-Badi Ali H. (2016), Users’ Activities on Social Media as indicators of Self-Esteem: a Case Study in Oman, Journal of Internet Social Networking & Virtual Communities http://www.ibimapublishing.com/journals/JISNVC/jisnvc.html.
24) Alhojailan, M.I. (2012) Thematic Analysis: A Critical Review of its Process and Evaluation. West East Journal of Social Sciences, 1, 39-47.
25) Boyatzis, R. E. (1998). Transforming qualitative information: thematic analysis and code development. Sage.
26) Braun, v and Clarke, v (2006), Using thematic analysis in psychology , qualitative research in psychology journal, vol 2, 123-140
27) Gray, P., Williamson, J. & Karp, D. (2007), The Research imagination: an Introduction to qualitive and quantitative methods. Cambridge University Press.
28) Javadi, M. & Zarea, M. (2016). Understanding Thematic Analysis and its Pitfalls. Journal Of Client Care, 1 (1) , 33-39.
29) King, N., & Horrocks, C. (2010), Interviews in qualitative research, London: Sage. Lincoln, Y. & Guba, E. (1985), Naturalistic Inquiry, Beverley Hill, CA: Sage.
30) Long,Janet H, Chen, Guo-Ming, (2007), The Impact of Internet Usage on Adolescent Self-Identity Development, China Media Research, 3(1).
31) Mastromatteo, Juan Daniel Machin, (2010), Exploring Users’ Information Behavior in Social Networks, Master Thesis International Master in Digital Library Learning.
32) Pempek, T, & et al. (2009), “College students' social networking experiences on Facebook”, Journal of Applied Developmental Psychology, 30: 227–238.
33) Tummers, L. & Karsten, N. (2011), “Reflecting on the Role of Literature in Qualitative Public Administration Research: Learning From Grounded Theory”, Administration & Society, published online 24 August.
34) Vaismoradi, M., Turunen, H. & Bondas, T. (2013). Content analysis and thematic analysis: Implications for conducting a qualitative descriptive study. Nursing and Health Sciences, 15(3), 398-405.
35) Van Dijk, Jan. (2012), The Network Society. 3rd ed. London: Sage. vi, 326 p.ISBN: 9781446248959.
36) Hesse-Biber., Nagy, S., & Levy, P. (2004), Approaches to Qualitative Research. New York: oxford University Press.
37) Seidman, I. (2006), Interviewing as Qualitative Research: A Guide for Researchers in Education and the Social Sciences. 3rd ed. by Teachers College Press.