نویسندگان
1 دانشجوی دکتری، جامعه شناسی دانشگاه تهران
2 دانشجوی دکتری جامعه شناسی دانشگاه مازندران
چکیده
مکتب «پساتوسعه» در ادبیات توسعه پس از جنگ جهانی دوم و در انتقاد به فرایند توسعه به وجود آمد. این مکتب، توسعه را ایدئولوژیی میداند که در کشورهای شمال پا به هستی گذاشته و در اصل، پاسخ نادرستی به نیازها و آرزوهای راستین جهان جنوب است، بنابراین باید به فکر جایگزین بود که آن جایگزین، پساتوسعه است.
مقاله حاضر به تاریخ و توضیح این مکتب از خلال انتقادات مکتب پساتوسعه از توسعه و برعکس، انتقادات طرفداران توسعه از پساتوسعه میپردازد و موارد زیر را به عنوان مهمترین شاخصهای پساتوسعه در نظر میگیرد: «رد کل پارادایم توسعه»، «اولویت بخشیدن به فرهنگ در برابر اقتصاد»، «ترویج رویکرد توسعه مردمی یا مردمگرا (از پایین به بالا) با معیارهای تمرکززدایی (محلیگرایی)، سازمانهای غیردولتی، توانمندسازی مردم»، «ندیدن توسعه صرفاً از چشم اندازهای غربی»، «ساخت دنیای از لحاظ فرهنگی، انسانیتر و از نظر زیستمحیطی، پایدارتر» و «اتکای کمتر بر دانش تخصصی کارشناسی (اولویتدادن به نظرات مردم عادی بجای نخبگان)».
پس از معرفی مکتب پساتوسعه در بخش پایانی به نسبت پساتوسعه و جامعه ایران پرداخته شده و این نتیجه بدست آمده است که مکتب پساتوسعه، جهان را به دو بخش توسعهیافته و توسعهنیافته تقسیم میکند و اصولی را بر هر یک از آن دو، بار میکند در حالی که به نظر میرسد چنین نگاه موسع و کلانی نمیتواند تفاوتهای بنیادین کشورهای جهان سوم را در نظر گیرد و در نتیجه، نسخه واحدی برای همه آنها تجویز نماید که این نکته از اصلیترین نقدها به مکتب پساتوسعه است
کلیدواژهها
- احمدی، حمید و آرش بیدالله خانی (1392) پساتوسعهگرایی و بازنماییهای انتقادی از گفتمان توسعه: رویکردی مردمی، مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال پنجم، شماره 3، صص 47-63.
- احمدیان، قدرت (1396) نقد کتاب پایان توسعه، پساتوسعهگرایی و بن بستهای پارادایم توسعه، پژوهشنامه انتقادی متون و برنامههای علوم انسانی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفدهم، شماره 8، بهمن ۱۳۹۶ صص 25- 47.
- اسکوبار الف، آرتور (1395) پساتوسعه در جایگاه مفهوم و عمل اجتماعیدر کتابپساتوسعه (نظریه، عمل، مسائل و چشم اندازها)، ترجمه موسی عنبری، ابوذر قاسمی نژاد و میلاد رستمی، تهران: نشر علم.
- اسکوبارب، آرتور (1395) تفکر انتقادی توسعه و جنبشهای اجتماعی ترجمه محمد ملاعباسی و علی سلیمانریزی در کتاب تصور عصر پساتوسعه: مقالاتی درباره توسعه، گزینش و ویرایش محمد ملاعباسی، تهران: نشر ترجمان.
- بوردیو، پیر (1387) گفتارهایی درباره ایستادگی در برابر نئولیبرالیسم، ترجمه علیرضا پلاسید، تهران: نشر اختران.
- رهنما، مجید (1397) پساتوسعه ترجمه رویا منجم، تهران: انتشارات تمدن علمی.
- زاکس، ولفانگ (1377) نگاهی نو به مفاهیم توسعه، ترجمه فرید فرهی و وحید بزرگی: تهران، نشر مرکز.
- سندلای، جان هرالد (1395) پساتوسعه و رویارویی گفتمان -عاملیت در کتابپساتوسعه (نظریه، عمل، مسائل و چشم اندازها)، ترجمه موسی عنبری، ابوذر قاسمی نژاد و میلاد رستمی، تهران: نشر علم.
- ضیایی، آرام (1395) پساتوسعه (نظریه، عمل، مسائل و چشم اندازها)، ترجمه موسی عنبری، ابوذر قاسمی نژاد و میلاد رستمی، تهران: نشر علم.
- ضیایی الف، آرام (1395) پسا توسعه مفهومی دو پهلو مردم گره ارتجاعی یا دموکراسی کامل: مقدمهای بر پساتوسعه در کتاب پساتوسعه (نظریه، عمل، مسائل و چشم اندازها)، ترجمه موسی عنبری، ابوذر قاسمی نژاد و میلاد رستمی، تهران: نشر علم.
- ضیایی ب، آرام (1395)گفتمان توسعه و انتقادها به آن: مقدمهای بر پساتوسعه در کتاب پساتوسعه (نظریه، عمل، مسائل و چشم اندازها)، ترجمه موسی عنبری، ابوذر قاسمی نژاد و میلاد رستمی، تهران: نشر علم.
- علوی، لیلا و رضا رنج پور (1393) گفتمانی بدیل برای توسعه: رویکرد انسان شناختی به مفهوم توسعه، فصلنامه پژوهشهای اقتصادی و رشد و توسعه پایدار، سال 14، شماره اول، بهار 1393، صص 169-192.
- عنبری، موسی (1382) اندیشه پساتوسعه گرایی و گشت فرهنگی: بررسی نسبت اقتصاد و فرهنگ در دیدگاههای توسعه، مجله حوزه و دانشگاه، سال نهم، شماره ۳۵، تابستان 1382، صص 54- 84.
- گوندر فرانک، آندره (1395) توسعه توسعه نیافتگی ترجمه فاطمه سادات آزادی در کتاب تصور عصر پساتوسعه: مقالاتی درباره توسعه، گزینش و ویرایش محمد ملاعباسی، تهران: نشر ترجمان.
- مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی (1396) عمده ترین مسائل کشور: اولویت ها و راهبردهای مجلس شورای اسلامی در دوره دهم، تهران: مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی، چاپ دوم.
- نوستاد، نوت. جی (1395) توسعه، اهریمنی که میشناسیمدر کتابپساتوسعه (نظریه، عمل، مسائل و چشم اندازها)، ترجمه موسی عنبری، ابوذر قاسمی نژاد و میلاد رستمی، تهران: نشر علم.
- هاروی، دیوید (1386) تاریخ مختصر نئولیبرالیسم، ترجمه محمود عبدالله زاده، تهران: نشر اختران.
- والرشتاین، امانوئل (1395) توسعه مفهوم توسعه ترجمه امیر عزیزی در کتاب تصور عصر پساتوسعه: مقالاتی درباره توسعه، گزینش و ویرایش محمد ملاعباسی، تهران: نشر ترجمان.
- Chantal Mouffe (2018). For a Left Populism, London, New York: Verso.
- Escobar, Arturo (1995), Encountering Development. The Making and Unmaking of the Third World. Princeton: Princeton University Press.
- Ferguson, James (1994), The Anti-Politics Machine. ”Development”, Depoliticization and Bureaucratic Power in Lesotho. Minneapolis: University of Minnesota Press.
- Rapley, John (2004), Development Studies and the Post-development Critique. In Progress in Development Studies 4 (4), 350–54.
- Rist, Gilbert (1997), The History of Development. From Western Origins to Global Faith. London, Zed Books.
- Ziai, Aram (2015), Post-Development: Premature Burials and HauntingGhosts, International Institute of Social Studies, Development and Change 46(4)
- www. abanpress.ir/social/2244